މިއަދު ލިޔެލަން ގަސްދު މިކުރަނީ މިޒަމާނުގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގައި ސަމާލުކަން ދޭންވާ މިންވަރަށް ނުދެވޭ ކަމެއް ކަމުގައި ގިނަބައެއް ވާހަކަ ދައްކާ ކަމަކާ ބެހޭގޮތުންނެވެ. އެއީ ދަރިވަރުންގެ ކިބައިގައި އަޚްލާޤީ ސިފަތައް ނުވަތަ އަޚްލާޤިއްޔާތު އަށަގެންނެވުމާ ބެހޭގޮތުންނެވެ. މިމައުޟޫޢަކީ އަޅުގަނޑު އެންމެ ފުރަތަމަ ކުރި ދިރާސީ މަސައްކަތާއި ވެސް ގުޅުވައިގެން ލިޔެވިފައިވާ ލިޔުމެކެވެ. މިމަސައްކަތް ކުރެވުނީ 1999 ގައި މިސުރުގެ ގާހިރާގެ އިންޓަރނޭޝަނަލް ސްކޫލެއްގައެވެ. އެއީ އަޅުގަނޑު ފުރަތަމަ ޑިގްރީ ހާސިލުކުރުމަށްފަހު ހެދި ޕޯސްޓްގްރެޑްޖުއޭޓް ސްޓަޑީސް ގައި ކުރެވުނު ދިރާސީ މަސައްކަތެކެވެ. އެ ދިރާސާގެ މައިގަނޑު މައުޟޫޢަކީ ކިޔަވައިދިނުމުގެ ތެރެއިން ދަރިވަރުންގެ ކިބައިގައި އަޚްލާޤީ ސިފަތައް ހަރުލައްވާނީ ކިހިނެއްތޯ ބެލުމެވެ. ކުއަލިޓޭޓިވް ކޮށް ހެދުނު މިދިރާސާގައި މުދައްރިސުންގެ ބަސްދީގަތުންނަގައި، ކުލާސްރޫމް އޮބްޒަވޭޝަންގެ ތެރެއިން އަޚްލާޤިއްޔާތު އަށަގެންނެވުމަށް މުދައްރިސުން ކުރާ ތަފާތު ކަންކަން ހާމަވިއެވެ. މިގޮތުން ވާހަކަ ކިޔައިދިނުމާއި، ދަރިވަރުންނަށް ނަމޫނާ ދެއްކުމާއި، ދަރިވަރުންގެ ހިތުގައި އެއްކުއްޖަކު އަނެއްކުއްޖަކަށް ލޯތްބާއި އޯގާވެރިކަން އަދި ގުޅުން ބަދަހިވާފަދަ ތަފާތު ހަރަކާތްތައް ރޭވުމާއި، އެކި ކުދިންގެ ތަފާތު ބަލައިގަތުމާއި، އިހުތިރާމު ކުރުމާއި އިހުތިރާމު ލިބިގަނެވޭނެ ގޮތްތަކާ ބެހޭގޮތުން މަޝްވަރާ ކުރުންފަދަ ކަންކަން ކިޔަވައިދިނުމުގެ ތެރެއިން ރާވާކަން އެމުދައްރިސުން ފާހަގަކޮށްފައިވެއެވެ. މިކަމުގައި އެންމެ ފަހުބަހަކަށް މުދައްރިސުން ހާމަކޮށްފައިވަނީ ތަޢުލީމު ދިނުމުގައި އަޚްލާޤީ ތަރުބިއްޔަތަކީ އެންމެ އިސްކަންދޭންޖެހޭ ކަންތައް ކަމުގައެވެ.
އަޚްލާޤީ ތަރުބިއްޔަތުގެ މާނަކުރެވޭ ގޮތަށް ބަލާއިރު އެއީ ތުއްތު އިރުއްސުރެ ވަކި ކަހަލަ އަޚްލާޤީ ސިފަތަކެއް ކުއްޖާގެ ކިބައިގައި ހަރުލެއްވުމާއެކު އެކަންކަން ކުރުމަށް އާދާކުރުވުމޭ ވެސް ދެންނެވިދާނެއެވެ. މިއީ އިސްލާމުދީނުގައި ޖީލުތައް ތަރުބިއްޔަތުކުރުމުގައި އެންމެ ބޮޑަށް ސަމާލުކަން ދިނުމަށް ގޮވާލާފައި އަސާސީ އެއްކަމެވެ. އަޚްލާޤުގެ މަޤާމު ރަސޫލުﷲ ޞަލައްﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް އެކަލޭގެފާނުގެ ރަސޫލުކަމުގެ ފަތްކޮޅުގައި ބަޔާންވެގެންވާ މަންހަޖެއް ގޮތުގައި ވަނީ ހާމަކުރައްވާފައެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރެއްވި ބަސްފުޅެއްގެ މާނައިގައިވެއެވެ. ”ތިމަކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވުނީ އަޚްލާޤީ މަތިވެރި ސިފަތައް ފުރިހަމަ ކުރެއްވުމަށެވެ“ (ހަދީޘް އަހުމަދު: 8595). މިބަސްފުޅުން ދޭހަވާ ގޮތުގައި އިސްލާމުދީނުގެ މުޅި ދަޢުވާ ބިނާވެގެންވަނީ މަތިވެރި އަޚްލާޤުގެ ސިފަތަކުގެ މައްޗަށެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާގެ ކުރިން އިސްވެ ވަޑައިގެންނެވި ކޮންމެ ނަބިއްޔެއް އަދި ރަސޫލެއްވެސް ވަނީ އަޚްލާޤީ މަތިވެރި ސިފަތަކަށް ބާރު އަޅުއްވާފައެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ފޮނުއްވުނު ނަބިއްޔާ އާދަމުގެފާނުއްސުރެ އެންމެ ފަހުގެ ރަސޫލާ މުޙައްމަދުގެފާނާއި ހަމައަށް މިކަމަށްވަނީ މާތް ރަސްކަލާނގެ ފޮނުއްވި ރިސާލާތުތަކުގައި ބާރު އަޅުއްވާފައެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާގެ ޚުލުޤުފުޅު ވަނީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ބަޔާންވެފައިވާ ހުރިހާ ސިފަތަކަކުން ޒީނަތްތެރި ކުރެވިފައެވެ. މިކަން ހާމަވަނީ ކީރިތި ރަސޫލާގެ ޚުލުޤުފުޅާއި ބެހޭގޮތުން ޢާއިޝަތުގެފާނާއި ސުވާލު ކުރެވުނު ހިނދު ވިދާޅުވި ބަސްފުޅުންނެވެ. އެބަސްފުޅަކީ ”އެކަލޭގެފާނުގެ ޚުލުގުފުޅަކީ ކީރިތި ޤުރުއާނެވެ.“
ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ސައްތައިން ސައްތަ އިސްލާމު ގައުމަކަށްވުމުން، އަޅުގަނޑުމެންގެ ސަގާފަތުގައިވެސް އަޚުލާޤިއްޔާތަށް ނުހަނު ބޮޑު އަހަމިއްޔަތުކަމެއް ދީފައިވާ ކަމީ ތާރީޚުގެ ތެރެއިން ފެންނަން އޮތް ހަޤީޤަތެކެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ޖީލުތައް އެއްޖީލުން އަނެއްޖީލަށް ތަރުބިއްޔަތުކޮށްފައިވަނީ މިދެންނެވި އަޚްލާޤީ މިންގަނޑުތައް އެއީ އަސާސަކަށް ބަލަމުންނެވެ. އަޅުގަނޑުމެން ބޮޑުވަމުން އައި އިރު ތިމާއަށް ވުރެ ބޮޑެތި މީހުންނާއި ވާހަކަ ދައްކަން ޖެހޭގޮތްތަކާއި، އަދަބު އިހުތިރާމު އަދާކުރަން ޖެހޭ ގޮތްތަކާއި، މައިންބަފައިންނަށް ކަމޭހިތުމާއި މީހުންތެރޭގައި އުޅޭއިރު ހިފަހައްޓަންޖެހޭ ގިނަ ގުނަ އުސޫލުތަކެއް ތާއަބަދު ހަދާންކޮށް ދެއެވެ. މިހާރުގެ ގައުމީ މަންހަޖުގައި ވެސް މިކަމަށް ނުހަނު ބޮޑަށް ސަމާލުކަންދީ ބާރުއަޅައިފައިވާ ކަން ވަރަށް ބޮޑަށް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ނަމަވެސް ތަޢުލީމީ ދާއިރާގެ މުހައްލިލުން ދައްކަވާ ވާހަކަތަކާއި އަދި ދަރިވަރުންގެ ކިބައިން ފެންނަ މަންޒަރު ތަކުން މިދެންނެވި އަޚްލާޤިއްޔާތު އެންމެ ފުރިހަމައަށް އަށަގަންނަމުން ނުދާކަން ހާމަވެއެވެ. އެހެންކަމަށްވާނަމަ މިކަން އަޅުގަނޑުމެންގެ ދަރިވަރުންގެ ކިބައިން އުނިވަމުންދާކަން، ނެތެމުންދާކަން، ފާހަގަ ކުރެވެނީ ކީއްވެގެންކަން އަޅުގަނޑުމެން މުދައްރިސުން ސަމާލުވާންޖެހެއެވެ. ފަހަރުގައި ޒަމާންބަދަލުވެ އަޚްލާޤިއްޔާތު ދަސްކޮށްދޭން ކުރިން ބޭނުންކުރި ގޮތްތަކަކީ މިޒަމާނުގައި އެކަން ކުރުން އެންމެ އެކަށޭނަގޮތްތަކަށް ނުވުމަކީވެސް އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. އެންމެންވެސް ގަބޫލުކުރާ ހަޤީޤަތަކީ ޒަމާން މިވަނީ އެތަށް ގުނައަކަށް ފުށުންޖެހި ބަދަލުވެފައިކަމެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ޖީލުތައް ކުޑައިރު ’ދުރޫސްލް އަޚްލާޤު‘ ހިތުދަސްކޮށް ކިޔައިދިނުމަކީ އޭރުގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގައި ވަރަށް ޢާއްމުކޮށް ކުރެވޭ ކަމެކެވެ. ގޭތެރޭގައި ނަމޫނާދެއްކުން، ރަގަޅު އަޚްލީޤިއްޔާތުގެ ކަންކަމަށް ގިނަ ގިނައިން ހަދާން ކޮށްދިނުން، ކަންކަން މަނާކުރުން، ބައެއްފަހަރު އަދަބުވެސްދިނުން ފަދަ ކަންކަމަކީ އަޅުގނޑުމެންގެ ޖީލުތަކުގައި ހަތްދިހައާއި އަށްޑިހައިގެ އަހަރުތަކުގައި ބޮޑުވަމުން އައި ހުރިހާކުދިން ވެސް ހަނދާން ހުންނާނެ ކަންތައްތަކެވެ. ދަންނަވަން މިއުޅެނީ ކޮންމެހެން އަޚްލާޤިއްޔާތު ދަސްކޮށްދިނުމަށް އޭރުގައި ގެންގުޅެވުނު ގޮތްތައް މިހާރަށް އެންމެ އެކަށޭނަވާނެއެކޭ ނޫނެވެ. ނަމަވެސް ޒަމާން ބަދަލުވެ ކަންކަން ބަދަލުވަމުންދާއިރު، ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގެ އެކި ކަންކަންވެސް ބަދަލުވަމުންދާ ބީދައިން އަޚްލާޤިއްޔާތު ދަސްކޮށްދިނުމަށް ގެންގުޅެންވީ އެންމެ ރަގަޅު ގޮތްތަކާއި އުސޫލުތައް ތަޢުލީމީ ނިޒާމުތެރޭގައި ބެލެންޖެހޭ ވާހަކައެވެ.
ދުނިޔޭގެ ބައެއް ގައުމުތަކުގައި ވެލިޔުސް ކިޔަވައިދިނުމަކީ މުޅި ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގެ އެންމެ ބޮޑު އަސާސެވެ. މިސާލަކަށް ޖަޕާން ފަދަ ގައުމަކަށް ބައްލަވާ ލައްވާށެވެ. ބެމްކިން (2018) ހާމަކުރައްވާގޮތުގައި ޖަޕާނުގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގައި ދަރިވަރުންގެ އުނގެނުން ފެށެނީ ޝަޚްޞިއްޔަތު ބިނާކޮށް އަޚްލާޤީ ވެލިޔުސްތައް ދަސްކޮށްދިނުމުގެ ތެރެއިންނެވެ. ތަންކޮޅެއް ކުރިން ޖެކޮބީ (2006) ގެ ދިރާސާއެއްގައި ވެސް ޖަޕާންފަދައިން ނޯރވޭ ގައިވެސް ތަޢުލީމީ ފުރަތަމަ މަރުހަލާތަކުގައި ޝަހުޞިއްޔަތު ބިނާކޮށް ވެލިޔުސް ދަސްކޮށްދިނުމަށް ޚާއްޞަ ސަމަލާކަމެއް ދޭވާހަކަ އިޝާރާތްކުރައްވާފައިވެއެވެ. ޖެކޮބީ (2006) އިތުރަށް ހާމަކުރައްވާ ގޮތުގައި ޖަޕާން އަދި ނޯރވޭގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގައި އެމީހުންގެ ސަގާފީ ވެލިޔުސް/އަގުތައް އަދި އަޚްލާޤިއްޔާތު ދެމެހެއްޓުމަށް ޓަކައި ފަށާތަޢުލީމުގެ ހުރިހާ މުޤައްރަރުތަކެއްވަނީ އެއަށް އަމާޒު ކުރެވިފައެވެ. ޢާއްމުކޮށް ދުނިޔޭގެ ގިނަ ގައުމުތަކުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ތަޢުލީމީ ބިންގާ ކަމަށް ބެލެނީ ލިޔެކިޔުމާއި ހިސާބުގެ ޢިލުމުގެ ހުނަރަށް ސަމާލުކަން ދިނުމެވެ. ނަމަވެސް ފާހަގަ ކުރެވޭ ކަމަކީ، ކުރީގެ އެތަށް ޢިލުމުވެރިންނެއްގެ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގެ ވިސްނުންތަކާ ބެހޭގޮތުން ބަހުސްކުރައްވާ އެންމެ މުހިންމު އެއްކަމަކީ ވެލިޔުސް ނުވަތަ އަޚްލާޤިއްޔާތު ދަސްކޮށްދިނުން ކަމުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ގިނަގުނަ ލިޔުންތައް ފެންނަން ހުރިކަމެވެ. މީގެ ތެރެއިން ޚާއްޞަކޮށް ޑިއުވޭ (1916) ހާމަކުރައްވާގޮތުގައި ތަޢުލީމު ދިނުމުގެ އެންމެ މުހިންމު ކަމަކީ ރަގަޅު ކަރެކްޓަރ/ޝަޚްޞިއްޔަތެއް ބިނާކޮށް ހަރުދަނާ ވެލިސްތައް ދަރިވަރުންނަށް ދަސްކޮށްދިނުމެވެ. މިފަދަ ވެލިސް ދަސްކޮށްދިނުން ކަމަށް ބެލެވެނީ އެއުޅޭ މުޖުތަމަޢެއްގައި އެންމެންގެ މެދުގައި އަމާންކަމާ އޮމާންކަމާ އެކު ހައްގުތަކަށް ރައްކައުތެރިވާ، މުޖުތަމަޢުގެ އިންތަކާއި މިންތައް ދަންނަ ފަރުދެއް ބިނާކުރުމެވެ (ޖެކޮބީ، 2006). ޚާއްޞަކޮށް، ޑުއިވޭ (1916) ގެ ލިޔުންތަކުގައި ބާރުއަޅުއްވާފައިވާގޮތުގައި ޑިމޮކްރޮސީ އުނގަންނާދިނުމަކީ ހަމައެކަނި ސަރުކާރެއްގެ ކަންކަން ރާވައި ހިނގާ ގޮތް ދެނެގަތުމަށް ވުރެ ބޮޑަށް، މީހުންގެ ހައްގުތަކާއި، ޢާއްމު އުސޫލުތަކާއި، މުޖުތަމަޢުގެ އިންތަކާއި މިންތައް އެނގި އިހުތިރާމު ލިބިދޭ، އެކަކަކު އަނެކަކަށް އިހުތިރާމު ކުރާ މުޖުތަމަޢެއް ހާޞިލުކުރުމަށް އުނގަންނައިދެވޭ ބައިތަކެކެވެ. މިތާނގައި ޑިމޮކްރޮސީ ކިޔަވައިދިނުން މާނަ މިކުރެވެނީވެސް މުޖުތަމަޢުގެ ހިފަހައްޓަންޖެހޭ ވެލިޔުސްތަކާއި އަޚްލާޤިއްޔާތުތައް ދަސްކޮށްދިނުމަށެވެ. މިހާ ކުރީގެ ޢިލުމުވެރިންގެ ލިޔުންތަކުގައިވެސް މިކަމަށް އިޝާރާތް ކުރެވިފައިވަނީ ރައްޔިތުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކު އަމާންކަމާއެކު ރައްކައުތެރި ދިރިއުޅުމެއް އުޅެވޭ ފަދަ މުޖުތަމަޢެއް ބިނާކުރުމުގެ އަސާސީ އެއް ބިންގާ އަކީ މީހުންގެ އަޚްލާޤިއްޔާތު ކަމަށް ވުމެވެ. ކުރީގެ ފިލޯސަފަރުންގެ މި ވިސްނުންތަކުން އަންގައިދެނީ ތަޢުލީމީ ނިޒާމުގައި އަޚްލާޤިއްޔާތު ހިމަނައިގެން އުނގަނައިދިނުން ރޭވުމުގެ މުހިންމުކަމެވެ. ޒަމާނާއެކު އަޚްލާޤިއްޔާތަށްއަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކާ ގުޅޭގޮތުން ގްރީން (1996) އިޝާރާތްކުރައްވާ ގޮތުގައި މިހާރުގެ މުޖުތަމަޢުތަކުގައި ފަރުދީ ވިސްނުންތައް ޢާއްމުވެ ދިރިއުޅުމުގެ ވައްޓަފާޅިއަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކާއެކު މީހުންގެ އަޚްލާޤިއްޔާތަށް އަދި މީހުންގެ ތެރޭގައި ގަބޫލުކުރެވޭ ކަންކަމާއި އެއްބައެއް އަނެއްބައެއް މެދުގައި ހިފެހެއްޓޭ އިންތަކާއި މިންތައް ވަނީ ނުހަނު ބޮޑަށް ތަފާތުވެފައެވެ. މީހުންގެކިބައިގައި އެކަކު އަނެކަކަށް ހިމާޔަތް ދިނުމާއި، ރައްކައުތެރިކަން ހޯދައި ދިނުންފަދަ ކަންކަންކަމަކީ މިހާރުގެ ފަރުދިއްޔާތު (އިންޑިވިޖުއަލިޒަމް) ސޮސައިޓީގައި ވަރަށް ޢާއްމު ކަންކަމެވެ. މިއީ އެއް މުޖުތަމަޢެއް ގޮތަށް ދިރިއުޅުމުގައި މީހުންގެ ވެލިޔުސް/އަޚްލާޤިއްޔާތަށް ބަދަލު ގެނެސްފައިވާ ކަމެކެވެ. މިފަދަ ޚިޔާލުތަކަށް ބަލާއިރު މާބޮޑަށް ވެސް އަޚްލާޤިއްޔާތު އުނގަންނައިދިނުމުގެ ބޭނުންތެރިކަން ހާމަވެގެންދެއެވެ. ތަޢުލީމީ މަރުހަލާތައް ނިންމާ ނުކުންނަ ދަރިވަރުންގެ ސުލޫކިއްޔާތާ މެދު އެތަށް ބަޔެއް މިދަނީ ސުވާލު އުފައްދަމުންނެވެ. ފަރުދީކަންކަމަށް މާބޮޑަށް ސަމާލުވެ، ގިނަމީހުންގެ ހައްގުތަކާއި އިންތަކަށް ދެވޭ ސަމާލުކަން ދަނީ ކުޑަވަމުންކަން ތަފާތު ސޯޝަލް މީޑިއާތަކާއި އެކި އެކި ބަހުސްކުރެވޭ ފޯރަމްތަކުގައިވެސް މީހުންގެ ޚިޔާލު ބަދަލުކުރެވެމުންދެއެވެ. އެހެންގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ ހަރުދަނާ އަޚްލާޤިއްޔާތެއް/ކަރެކްޓަރ އެއް ދަރިވަރުންގެ ކިބައިގައި ނެތެމުންދާ ކަމުގެ ޝަކުވާތައް ދަނީކުރެވެމުންނެވެ. މިކަމުގެ ހަޤީޤަތްތައް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވެސް ޢާއްމު ދިރިއުޅުމުގައި ފެންނަކަން ގިނަބަޔަކު ގަބޫލުކުރާނެއެވެ. މިސާލަކަށް، ވަރަށް އާދައިގެ ކަންކަމަށް ބަލާއިރު، ތިމަންނަގެ މިނިވަންކަން ކަމުގައި ދެކި މައިންބަފައިން، މުދައްރިސުން، އަދި ގޭގެ ތިބޭ މުސްކުޅިފުރައިގެ ޢުމުރުގެ މީހުންނަށް ދެވޭ އިހުތިރާމާއި މުޢާމަލާތް ކުރެވޭ ގޮތް ކުރިޔާއަޅާއި ބަލާއިރު ހާސްބައި ތަފާތެވެ. އަޅުގަނޑު ދަންނަވަން މިއުޅެނީ ކޮންމެ މުޖުތަމަޢެއްގައިވެސް އެމުޖުތަމަޢެއްގެ ގަދަރުވެރިކަން އުފުލިގެންދަނީ އަދި އެއްބައިވަންތަކަން ދެމިގެންދަނީ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް އޮންނަ މުޢާމަލާތްތަކާއި ގުޅުންތަކަށް އިހުތިރާމު ކުރެވި އިހުތިރާމު ލިބިގަނެވޭނެ ގޮތްތައް ހޯދައިގެންނެވެ. މިފަދަ ކަންކަމަކީ ވަރަށް އާދައިގެން ކަންކަމުގައި ބަލައިގަނެވުނު ނަމަވެސް އޭގެ އަސަރުތައް ޖީލުތަކަށް ކުރާނެ ކަންކަމެވެ.
ޢިލުމުވެރިން ދެކޭގޮތުގައި އަޚްލާޤީ ސިފަތައް އަށަގަންނަންފަށަނީ އެންމެ ޅަފަތުގައެވެ. މިސިފަތައް ލިބިގަންނަން ފަށަނީ އެކުދިންގެ މައިންބަފައިންނާއި މުދައްރިސުންނާ އަދި އެމީހުންގެ ވަށައިގެންއުޅޭ ބޮޑެތި މީހުންގެ ފަރާތުންނެވެ. އެންމެ ތުއްތު އިރު ރަގަޅު ނުބައި އެކުދިން ސިފަކުރާގޮތާއި ބޮޑެތިމީހުން އެކަން ސިފަކުރާގޮތް ތަފާތެވެ. މިގޮތުން ރަގަޅަކީ ބޮޑެތިމީހުން ކުރަން ބާރު އަޅާ އަދި ނުބައިކަންތަކަކީ، ބޮޑެތިމީހުން ކުރުން މަނާ ކުރާ ނުރުހޭ ކަންކަމުގައި ދެކެއެވެ. އެންމެ ތުއްތުޢުމުރުފުރާއިގައި އަޚްލާޤިއްޔާތު ލިބިގަންނަނީ އެކަމާމެދު މާބޮޑު ފިކުރަކާއި ވިސްނުމަކާއި ނުލައި ހަމައެކަނި އެކަން ފެންނަގޮތަށް އެހެން މީހުން ބުނާގޮތަށް ހެދުމުގެ ތެރެއިން ނުވަތަ ކިޔަމަންތެރިކަން އަދާކުރުމުގެ ގޮތުންނެވެ. ނަމަވެސް ޢުމުރުން ބޮޑުވާވަރަކަށް ކަންކަމާމެދު ފިކުރު ކުރެވި ވަކި ކަމެއް ކުރަން ޖެހެނީ ކީއްވެގެންކަމާމެދު ކުއްޖާގެ ހިތުގައި ވިސްނުން ތަރައްގީވަމުން ޚިޔާލުތައް ބަދަލުވަމުން ދެއެވެ. (އާދަމް، 2012). މިކަމުގައި އެންމެ ރައްކާތެރިވާން ޖެހޭ ކަމަކީ ކުއްޖާއަށް ނަޞޭހަތްލައިދީ ކުރަން ބާރު އަޅާ ކަންކަމާއި އޭނާގެ ވަށައިގެންވާ މުޖުތަމަޢުގައި ކަންކަން ފެންނަގޮތް ތަޢާރުޟުވިޔަ ނުދިނުމަށެވެ. މިގޮތުން ތުއްތުކުދިން ނަމޫނާ ކަމަށް ދެކޭމީހުންގެ ފަރާތުން ތަޢާރުޟުވާ ސިފަތައް ފެންނަ ނަމަ ކުދިންގެ ކިބައި އެސިފަތައް ޤަބޫލުކުރެވުން ދުރުވާނެއެވެ.
އާދަމް (2012) ލިޔުއްވާގޮތުގައި ކުދިންގެ އެންމެ ޅަޢުމުރުގައި ނަފުސުގެ ޟަމީރު އަށަގަންނަން ފަށައެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ ދީނީ ޝުޢޫރުތައް ބިނާވާން ފަށައެވެ. މިގޮތުން މައިންބަފައިންނާއި މުދައްރިސުންގެ ފަރާތުން އެކަންކަމަށް ބާރު އަޅާ ކަންކަމާއި، ދުރުހެލިވާން ބުނާކަންކަމުން ދުރުހެލިވުން ފެށެނީ މިދެންނެވި ޟަމީރު އަށަގަތުމުގެ ތެރެއިންނެވެ. މިކަމަށް އިޝާރާތްކުރައްވާ ތަފާތު ސައިކޮލޮޖިސްޓުންގެ ނަޒަރިއްޔާތުތަކަށް ބަލާއިރު، ކުދިންގެ ޢުމުރުފުރާއާ އެކު އަޚްލާޤިއްޔާތު ތަރައްޤީވާގޮތްތަކަށް ބަދަލުތަކެއް އާދެއެވެ. މިސާލަކަށް ޢުމުރުން 7 އަހަރު ނުވަތަ 8 ކުދިންގެ ވިސްނުން ބޮޑަށް ބަރޯސާވަނީ ފެންނަކަންކަމަށް ގޮތްނިންމޭ އުސޫލުގެ ތެރެއިންނެވެ. އެކަމުގެ ފޮރުވިފައިވާ ކަމަކާ ނުވަތަ ލިބިދާނެ ފައިދާ ގެއްލުމަށް ނުވަތަ ވެދާނެ ކަންކަމަށް ވިސްނުމަކާ ނުލައެވެ. މިޢުމުރުގެ ކުދިންގެ އަޚްލާޤީ ކަންކަމަށް ވަކިގޮތަކަށް ޙުކުމު ކުރެވެން ފެށެނީ ޕިއާޖޭ (1965) ފާހަގަކުރައްވާގޮތުގައި ފެންނަ ފެނުމަށް ޙުކުމް ކުރެވޭ އުޞޫލުގެ ތެރެއިންނެވެ. މާނައަކީ ތަފާތު ގޮތްގޮތަށް ވިސްނުމުގެ ބަދަލުގައި ހަމައެކަނި ކަޅު ނުވަތަ ހުދެވެ. އަޅިކުލައެއް ނާދެއެވެ. އެހެންގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ، ކޮންމެ ކަމެއްގައިވެސް ހަމައެކަނި ރަގަޅު ނުވަތަ ހަމައެކަނި ނުބައެވެ އަދި އެދެމެދުގައިވާ ހިމެނިދާނެ އެހެންކަމެއް ނުވިސްނައެވެ. އެންމެ ތުއްތު އިރު މައިންބަފައިންނާއި މުދައްރިސުން ރަގަޅޭ ބުނާ ކޮންމެ ކަމެއް ރަގަޅު އަދި ނުބައޭ ބުނާ ކޮންމެ ކަމެއް ނުބައިކަމަށް އެކުދިން ގަބޫލުކުރެއެވެ. ނަމަވެސް ޢުމުރުން 10 އަހަރުން މަތީގެ ކުދިންގެ ވިސްނުން ބޮޑަށް ގުޅިފައިވަނީ އެކަމެއް ކުރުމުގެ ނިޔަތާ އި ޤަޞްދަށް ބަލައިގެންނެވެ. މިޢުމުރުގައި ކުރެވޭ މުޢާމަލާތްތަކާއި، ބަލަންޖެހޭ އުސޫލުތަކާއި، ހިފަހައްޓަންޖެހޭ މިންގަނޑުތަކާއި ގޮތްތަކަށް އަދި ޤަވާޢިދުތަކަކީ ބަދަލު ގެނެވިދާނެ ކަންކަން ވިސްނާ ގަންނަން ކުދިންނަށް ސިކުނޑިތައް ގާބިލުވެއެވެ (ޕިއާޖޭ، 1965). މާނައަކީ ދަރިވަރުންގެ ކިބައިގައި ވަކި ޚާއްޞަ ސިފަތަކެއް އަށަގެންނެވުމަށް ބޭނުންނަމަ، އެކަންކަމާއި ބޭހޭގޮތުން ދަރިވަރުންނާއި މަޝްވަރާކުރެވި ވާހަކަދައްކާ ޚިޔާލުފާޅުކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ދެވެންޖެހެއެވެ. މިކަންކަމުގެ އިތުރުން އަޚްލާޤިއްޔާތު ބައްޓަންކުރެވޭނެ ގޮތްތަކުގެ ތެރޭގައި ފާހަގަކޮށްލެވޭ އިތުރު ދެތިން ކަމެއް ހިމަނަލާނަމެވެ.
- މުޖުތަމަޢުގެ އުޞޫލުތައް ދެނެގަތުމަށް އެހީތެރިވެދިނުން: ދަރިވަރުން ޢުމުރުން 10 އަހަރުވަމުންދާ އިރު މުޖުތަމަޢުގެ އުސޫލުތައް ދެނެގަތުމުގެ ގާބިލުކަން ލިބިދެއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް މިކަންތައް ބޮޑަށް ދަސްވެ ނަގައިގަނެވެމުން ދަނީ ގިވް އެން ޓޭކް ނުވަތަ ދީ/އަތުލެވޭ އުސޫލުން ކުދިންގެ މެދުގައި ހިނގާ ގުޅުންތަކުންނެވެ. މާނައަކީ ’އަހަރެންނަށް ކަމެއް ކޮށްދިނީމަ އޭގެ ބަދަލުގައި ރަގަޅު ކަމެއް ކޮށްދިނުން‘ މިއުޞޫލުގެ ތެރެއިންނެވެ. މިފަދަ ޚިޔާލުތަކަށް ރިޢާޔަތްކޮށްގެން ކުލާހުގެ ކަންކަން ރާވާނަމަ ކުރުން އެންމެ މުހިންމު ކަމަކީ ކުދިންގެ މެދުގައި ދުޅަހެޔޮ ގުޅުންތައް ބަދަހި ކުރުމެވެ. އެއްކުއްޖަކު އަނެއްކުއްޖަކަށް ހެޔޮނިޔަތުގައި ރަގަޅު މުޢާމަލާތު ކުރުމަށް ފުރުޞަތު ފަހިކޮށްދިނުމާއި، އެކަމަށް ބާރުއަޅާ ދެހެއްޓެނިވި ގޮތަކަށް އެކަން ގާތުން ބަލާ އޮބްޒާރވުކޮށް ހެދުމެވެ. މީގެން ސަބަބުން ކުދިންގެ ޢާއްމު ދުޅަހެޔޮކަން ރަގަޅުވުމުގެ އިތުރުން، އަޚްލާޤީ އެތަށް ސިފަތަކެއް ތަރައްގީވުމަށް އެހީތެރިވެދޭނެއެވެ.
- ކުދިންނާއެކު ބެލެނިވެރިން އަދި މުދައްރިސުންގެ އޮންނަ ގުޅުންތަކުން: ކުދިންގެ ކިބައިގައި ވަކިކަމެއް ހަރުލެއްވުމުގައި އަދި އެކަމެއް ކުރުވާގޮތް ވަރަށް ބޮޑު ދައުރެއް އަދާ ކުރެއެވެ. ކުއްޖާއާމެދު އެކަމެއް ކުރުވުމުގައި ކަންކުރެވޭ ގޮތް ނުވަތަ މުޢާމަލާތު ކުރުމުގައި ގެންގުޅެވޭ އުޞޫލުތައް މިކަމުގެ ތެރެއަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ވަދެގެން ދެއެވެ. މީގެ މާނައަކީ ދަރިވަރުން ގާތުގައި އެއްކުއްޖަކު އަނެއްކުއްޖަކަށް އިހުތިރާމު ކުރަން ބާރު އަޅާއިރު މުދައްރިސު އަދި ބެލެނިވެރިޔާވެސް ވާންޖެހޭނީ ސީދާ އެކުދިންގެ ކަންކަމަށް އިހުތިރާމު ކުރާ އެބުނާ ޢަމަލު އެމީހުންގެ ސުލޫކުންވެސް ނަމޫނާ ދެއްކޭ ބަޔަކަށެވެ. މިދެންނެވި ދެކަމަކީވެސް އަޚްލާޤިއްޔާތު އަށަގެންނެވުމުގައި އުނގަންނައިދިނުން ރޭވޭގޮތުގެ ތެރެއިން މުދައްރިސުންނާއި އަދި ބެލެނިވެރިންނަށް ވެސް ސަމާލުވެވިދާނެ ކަންކަމެވެ.
- ވާހަކަކިޔާދިނުމުގެ ތެރެއިން: ދަރިވަރުންގެ ކިބައިގައި ހަރުލައްވަން ބޭނުންވާ ތަފާތު ކަންކަމާ ގުޅޭގޮތުން ވާހަކަ ކިޔައިދީ، ވާހަކަ ކިޔަންފުރުޞަތުދީ ހެދުން މިއީ ވަކި ކަހަލަ އަޚްލާޤިއްޔާތު އަށަގެންނެވުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އެހީތެރިވެދޭ ކަމެކެވެ. ވާހަކަ އަޑުއެހުމަކީ ހުރިހާ ޢުމުރުފުރައެއްގެ ކުދިން ވެސް ގަޔާވާ ކަމެކެވެ. އަދި ޚާއްޞަކޮށް ތުއްތުކުދިންނަކީ ވާހަކަ އަޑުއެހުމަށް ޚާއްޞަ ޝައުޤުވެރިކަމެއް ހުންނަ ބައެކެވެ. ވާހަކައިގެ ތެރެއިން ކުދިންގެ އިޖުތިމާޢީ ގޮތުންނާއި ނަފުސާނީ ގޮތުން ދުޅަހެޔޮކޮށް ތަރައްޤީވުމަށް އެހީތެރިވެދެއެވެ. ޚާއްޞަކޮށް އަޚްލާޤީ ސިފަތައް ކުދިންގެ ކިބައިގައި އަށަގެންނެވުމަށް ވާހަކަ ބޭނުންކޮށްގެން ކިޔަވާދިނުމަކީ ވަރަށް މުހިއްމު ކަމެކެވެ (އާދަމްމ، 2012؛ ކުއެން، 2011).
- ވާހަކަ ކިޔާދޭއިރު މޫނުމަތީގެ ކުލަވަރުތަކާއި ހަށިގަޑުގެ ޙަރަކާތްތަކާއެކު ދަރިވަރުން ބައިވެރިކޮށްގެން ކިޔާދިނުމަކީ ކުދިންގެ ސިކުޑީގައި އެސިފަތައް އަށަގަތުމަށް ވަރަށް ބޮޑަށް އެހީތެރިވެދޭ ގޮތްތަކެވެ. އާދަމް (2012) އިރުޝާދުދެއްވާގޮތުގައި ވާހަކަ ކިޔާދިނުމުގެ ގެންގުޅެވިދާނެ ބައެއް އުކުޅުތައް ފާހަގަކުރެވެއެވެ.
- އުފެއްދުއްތެރިގޮތް ހުރުން: ވާހަކަ ކިޔާދޭއިރު ބޭނުންކުރާ ބަހުރުވައާއި ގެންގުޅޭ ގޮތްތައް ޚާއްޞަ ފާހަގަކޮށްލެވޭ އުފެއްދުންތެރި ގޮތް ބޭނުންކޮށްގެން ކިޔާދިނުން
- އަޑު ގެންގުޅުމުގެ ހުނަރު: ވާހަކަ ކިޔާދޭއިރު ދަރިވަރުންގެ ޢުމުރާއި އެކުދިންގެ މާހައުލާއިގުޅޭ ގޮތަށް ޝައުޤުވެރިވާ ގޮތްތައް ބޭނުންކޮށްގެން ވާހަކަ ކިޔާދިނުން
- ހަށިގަޑުގެ ޙަރަކާތް: ވާހަކަ ކިޔާދޭއިރު ހަށިގަޑަށް އަންނަ ޙަރަކާތުގެ ބަދަލުތަކާއި ބަނޑިތަކާއި ލެނބުންތަކާއި މޫނަށް ހަދާގޮތާއި މިހުރިހާ ކަންކަމަކީ ވާހަކަ ކިޔާދޭއިރު ވަރަށް ބޮޑަށް ސަމާލުވާން ޖެހޭ ކަންކަމެވެ.
- ވާހަކަ ކިޔާދޭއިރު މައިގަޑު ފޯކަސް ހަދާންނައްތާ ނުލާ ތަފާތު ކަންކަމާއި ކުދިންނާއި ގުޅުވައިގެން ކިޔާދިނުން
- ވާހަކަ ކިޔާދޭއިރު ޑައިލޮގް ފަދަ އުކުޅުތައް ބޭނުންކޮށްގެން ކިޔައިދިނުމުން ވާހަކައަށް ކުދިންގެ ޝައުޤުވެރިކަން އިތުރުވެއެވެ. ކިޔާދޭވާހަކައިގައި ކުދިންގެ ޢުމުރާއި ގުޅޭ ފޮޓޯތައް ހިމެނިފައިވުން ވަރަށް މުހިއްމުވާނެއެވެ. ފުރަތަމަ ވާހަކަ ކިޔާދޭން ފުށުމަށްފަހު ކުދިންނަށް ފޮތުގައިވާ ފޮޓޯ ދައްކާލާ އެފޮޓޯއާއިބެހޭގޮތުން ވާހަކަ ދައްކާލާ ކުދިން ވާހަކައިގެ ތެރެއަށް ވެއްދުން މުހިއްމުވާނެއެވެ. ވާހަކައިގެ ބައެއް ބައިތަކަކީ މުދައްރިސް ކިޔާދޭ އަނެއްބައިތަކަކީ ވީގޮތް ދަރިވަރުން ބުނަންޖެހޭ ނުވަތަ މުދައްރިސުން އެކުދިންނާއެކު ދައްކާ ވާހަކަ ތަކުން އަންނަން ޖެހޭ ބައިތަކެވެ. މިގޮތަށް ވާހަކަ ކިޔާދިނުމުން ދަރިވަރުން ތިބޭނީ ވާހަކައާއި ވަރަށް ބޮޑަށް ގުޅި ލާމެހިފައެވެ. އިސްވެ މިދެންނެވުނު ގޮތްތަކަކީ ޚާއްޞަކޮށް ތުއްތުކުދިންނަށް އުނގަނައިދޭއިރު އަޚްލާޤިއްޔާތު ހިމެނުމަށް ކުރެވިދާނެ ވަރަށް ފަސޭހަ އެހާނމެ ކާމިޔާބު ގޮތްތަކެކެވެ.
މިއަދުވެސް މިހުށަހަޅައިލެވުނީ ތަޢުލީމު ދިނުމުގައި އަޅުގަނޑުމެން މުދައްރިސުން އަދި ބެލެނިވެރިންވެސް ސަމާލުވާންޖެހޭ ޢާއްމު ކަމެއް ނަމަވެސް މުހިންމު ކަމެކެވެ. ބައެއްފަހަރު ވަރަށް އާދައިގެ ކަންކަން ކުރެވޭގޮތުންވެސް ދަރިވަރުންގެ ކިބައިގައި ވަކިކަހަލަ އަޚްލާޤިއްޔާތެއް އަށަގެންނެވުމުގައި ބުރޫ އަރާފާނެއެވެ. މިކަމުގައި އެންމެ ބޮޑަށް ސަމާލުވާން ޖެހޭ ބަޔަކީ މުދައްރިސުންނާއި ބެލެނިވެރިންނެވެ. އަޚްލާޤިއްޔާތު ތަރައްޤީކޮށް އަށަގެންނުވޭނީ މިދެފަރާތް އެއްކައްޗެއް ކިޔައިގެން، އަދި އަތުގުޅައިލައިގެން މިކަމަށް މަސައްކަތް ކޮށްގެންނެވެ. އަޚްލާޤިއްޔާތަކީ އެއްފަހަރާ ކިޔަވައިދެވޭ އެއްޗަކަށްވުރެ ބޮޑަށް އަށަގަންނުވަން މަސައްކަތްކުރެވޭ ދާއިމީގޮތެއްގައި ބަލާ މޮނިޓަރކޮށް އަބަނދުމެ ހަދާންކޮށްދިނުމުގެ ތެރެއިން ކުރެވޭ ކަމަކަށް ހެދުން މުހިންމެވެ. އަދި ހަމައެހެންމެ އަޚްލާޤިއްޔާތު އުނގަންނައިދިނުމަކީ ހަމައެކަނި މައިންބަފައިން ނުވަތަ މުދައްރިސުންގެ ޒިންމާއެއް ނޫނެވެ. ދެފަރާތް އެއްވަރަކަށް ހިއްސާވާ މުހިންމު މަސްއޫލިއްޔަތެކެވެ. އަޅުގަނޑުގެ އުންމީދަކީ މިއަދުވެސް މިހުށަހަޅައިލެވުނު ވާހަކަ ކޮޅަކީ ތަޢުލީމީ ދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރައްވާ އެންމެހައި މުދައްރިސުންނާއި އަދި ބެލެނިވެރިންނަށް ވެސް ދެވަނަ ވިސްނެވުމަކަށް އެހީތެރިވެދޭނެ ވާހަކަ ކޮޅަކަށް ވުމެވެ.
